Οι παράγοντες που οδήγησαν στην ανάπτυξη του ρεαλισμού

Για ν’ ακριβολογούμε, λοιπόν, αυτό που «ανακαλύπτεται» (κυρίως μέσα από τις εικαστικές τέχνες) στο Παρίσι του 1855-1856 και που, λίγο αργότερα, φθάνει και στον τόπο μας δεν είναι τόσο η πραγματικότητα όσο μια θεωρία της πραγματικότητας: ο ρεαλισμός. Νέες περιστάσεις, νέες προτάσεις. Τα πάντα συμβάλλουν: ο θετικισμός, η αναβάθμιση της επιστήμης, οι υπερβολές του ρομαντισμού, η τεχνική, η ιδεολογία. Λίγα χρόνια αργότερα, όλα είναι έτοιμα για την εμφάνιση του Zola και του νατουραλισμού του. Όλα και όλοι: η διάδοση της φωτογραφίας, ο επιστημονισμός, ο Δαρβίνος και ο δαρβινισμός, ο H. Taine (Ιστορία της αγγλικής λογοτεχνίας, 1864), ο Claude Bernard (Εισαγωγή στη μελέτη της πειραματικής ιατρικής, 1865). Καιρός για το πειραματικό μυθιστόρημα, δηλαδή για τον εξοβελισμό της φαντασίας.

[…]

Το μεγάλο βήμα έχει γίνει. Τοποθετώντας στη θέση της φαντασίας την παρατήρηση […], ο συγγραφέας δεν έχει παρά να εμπιστεύεται πριν απ’ όλα τις αισθήσεις του, κυρίως την όρασή του, μολονότι ο κίνδυνος μιας ουδέτερης και απρόσωπης θεώρησης των πραγμάτων ελλοχεύει […].

Παναγιώτης Μουλλάς, «Εισαγωγή». Η παλαιότερη πεζογραφία μας. Από τις αρχές της ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, τ. Α΄, Εκδόσεις Σοκόλη, Αθήνα 1998, 190-192.

[…] Την ώρα όπου τελειώνει μια εποχή και ο ρομαντισμός αδυνατεί να ξεπεράσει την κρίση του, παρουσιάζονται κιόλας, τόσο στον διεθνή όσο και στον ελληνικό χώρο, οι πρόσφοροι όροι της αλλαγής. «Εποχή του φιλελευθερισμού», κατά τον χαρακτηρισμό του B. Croce, η περίοδος ως τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο εγγυάται την ισορροπία, τη σταθερότητα, ακόμα και την ανανεωτική ορμή των αστικών καθεστώτων στην Ευρώπη. Το ορθολογικό πνεύμα κυριαρχεί: θετικισμός, εμπειρισμός, επιστημονισμός. Ως διάδοχοι του ρομαντισμού εμφανίζονται καινούρια λογοτεχνικά κινήματα: ο ρεαλισμός και ο νατουραλισμός στην πεζογραφία, ο παρνασσισμός και ο συμβολισμός στην ποίηση.

Ό,τι χρειάζεται, λοιπόν, πρώτα-πρώτα η ελληνική λογοτεχνία, γύρω στα 1880, είναι ν’ αναπροσαρμόσει τους στόχους της και την έκφρασή της σύμφωνα με τα νέα δεδομένα — δεδομένα ταυτόχρονα κοινωνικοπολιτικά και ιδεολογικά, εθνικά και υπερεθνικά, αισθητικά και επιστημονικά. […]

Παν. Μουλλάς, «Γύρω στα 1880: οι όροι της αλλαγής». Ρήξεις και συνέχειες. Μελέτες για τον 19ο αιώνα, Εκδόσεις Σοκόλη, Αθήνα 1993, 84.

Πηγή: http://www.greek-language.gr